آسیای مرکزی و بحران انرژی؛ همکاری یا باخت همگانی - وبلاگ یاهو

به گزارش وبلاگ یاهو، بحران آب و تبادل انرژی در میان کشورهای قرقیزستان ، تاجیکستان، ازبکستان و قزاقستان با همکاری یکدیگر قابل حل خواهد بود.

به گزارش خبرنگار وبلاگ یاهو در تاشکند، دولت قرقیزستان اذعان کرده این کشور وارد دوره کم آبی شده است. طی سال های آینده سطح آب رودخانه ها پایین خواهد آمد که متعاقب آن سرعت پر شدن مخازن آب توخته گل را کاهش می دهد. این امر موجب کاهش تولید برق و محدودیت های احتاقتصادی در مصرف آن می شود.

نیروگاه برق آبی توخته گل در کوه های تین شان مرکزی منتهی به رودخانه نارین در منطقه کتمن- تیوبا واقع است. این نیروگاه که 40 درصد از کل انرژی برق قرقیزستان را تولید می کند، توسط انستیتیوی علمی پژوهشی مسکو گیدروپرویکت طراحی شده و در سال 1975 میلادی به بهره برداری رسیده است.

نیروگاه برق آبی توخته گل بزرگترین نیروگاه در آسیای مرکزی است. در مرحله نخست این مخزن برای تامین آب مورد نیاز آبیاری در ماه می تا جولای زمین های کشاورزی ازبکستان و قزاقستان در نظر گرفته شد سپس در سال های 1990 میلادی در مخزن توخته گل تولید برق آغاز شد.

بدین ترتیب از سال 1990 میلادی کمبود آب در قرقیزستان روزانه افزایش یافته است. پس از خروج ازبکستان در سال 2009 میلادی از سیستم واحد انرژی آسیای مرکزی این کمبود هر سال تقریبا 4 درصد افزایش یافته است.

در زمان شوروی سابق در آسیای مرکزی در زمینه آب و انرژی یک سیستم مبادلات اجرایی شد که در چارچوب آن تنظیم جریان آب رودخانه های کشورهای بالا دست (تاجیکستان و قرقیزستان) از طریق صادرات منابع انرژی از کشورهای پایین دست (ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان) تلافی می شد.

تاجیکستان و قرقیزستان در زمستان آب را در مخازن آب نوریک، قیراق قم و نیروگاه برق آبی توخته گل ذخیره و تابستان آن را برای آبیاری زمین های کشاورزی ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان رها می کردند و در مقابل، زمستان این 3 کشور برق و گاز به تاجیکستان و قرقیزستان منتقل می کردند.

با فروپاشی شوروی سابق سیستم واحد انرژی برق از هم پاشید. کشورهای پایین دست گاز و برق را به همسایگان به نرخ بازار فروختند در نتیجه تاجیکستان و قرقیزستان در زمستان با کمبود برق روبرو شدند به گونه ای که در بیشتر مناطق تاجیکستان در دوران پاییز و زمستان برای برق محدودیت های شدید اجرایی شد.

10 سال بعد از فروپاشی شوروی سابق ازبکستان بابت بدهی، صادرات گاز به قرقیزستان و تاجیکستان را محدود کرد. آنها ناچار به راه اندازی توربین های نیروگاه برق آبی نارین برای تولید برق شدند. در نتیجه پر آب شدن رودخانه سردریا در زمستان هزاران هکتار زمین کشاورزی در ازبکستان و شمال تاجیکستان زیر آب می ماند. همچنین در آخر ماه فوریه جنوب قزاقستان نیز با سیل روبرو می شد.

در دوران خشکسالی که آب برای تولید برق و آبیاری کم است، شرایط پیچیده تر می شد.

در حال حاضر ترکمنستان و ازبکستان جزو 10 کشور اول جهان هستند که آب سرانه کمتر از حد معمول را دارند. بر اساس ارزیابی سازمان ملل متحد، در اواسط قرن جاری، آسیای مرکزی با کمبود شدید آب روبرو خواهد شد.

در شرایط کنونی که منطقه با کمبود آب روبرو است و از سوی دیگر تولید برق نیروگاه توخته گل نیاز قرقیزستان را رفع نمی کند؛ دولت قرقیزستان با قزاقستان، ترکمنستان و تاجیکستان رایزنی بر سر واردات برق را آغاز کردند.

آیتمامات نظراف رئیس شرکت ملی انرژی در نشستی خبری گفت: تا ماه آوریل سال 2021 میلادی قرقیزستان نیازمند واردات یک میلیارد کیلووات ساعت برق است. هم اکنون در مورد واردات 500 میلیون کیلووات ساعت برق از قزاقستان به توافق رسیدیم.

علاوه بر این، برنامه ریزی شده در سال 2020 میلادی بین قرقیزستان و قزاقستان به مقدار 300 میلیون کیلووات ساعت برق مبادله شود. همچنین در مورد صادرات برق از تاجیکستان و ترکمنستان به قرقیزستان نیز گفت وگوها در حال انجام است.

با توجه به برخوردهای مختلف نسبت به استراتژی های اقتصادی، این استراتژی که بر منابع آبی تکیه می کند، با یکدیگر در تناقض هستند.

تنظیم هرگونه برنامه های ملی بدون در نظر دریافت استراتژی منطقه ای مبنی بر استفاده از منابع آب در شرایط کمبود روزافزون آن قابل اجرا نخواهد بود. در آینده رقابت جداگانه کشورها و تنظیم برنامه های ملی می تواند پیامدهای وخیم اجتماعی و ژئوپلیتیک در تمام منطقه داشته باشد.

امروز دو رویکرد نسبت به بهره برداری از منابع آب وجود دارد. ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان ترجیح می دهند که قرقیزستان و تاجیکستان مانند قبل با تنظیم ریزش آب برای منافع کشورهای پایین دست بدون هیچ گونه پرداختی به فعالیت خود ادامه دهند.

در رویکرد دیگر، قرقیزستان به طور شدید اصرار دارد که کشورهای پایین دست به عنوان منابع طبیعی بهای آن را پرداخت کنند. البته پاسخ به این ادعا این است که آب هدیه خداوند است و نباید آن به عنوان کالا تلقی شود.

بالا و پایین دریاچه آرال فقط از طریق سیستم مبادله که در زمان شوروی به کار برده شده است، می تواند سازگاری ایجاد کند.

کوبات رحیم اف مشاور نخست وزیر قرقیزستان می گوید: انتقال برق یک تجربه رایج در زمان شوروی است که در سیستم واحد انرژی آسیای مرکزی اجرا می شد. باقی مانده های این سیستم امروز هم موجود است.

سازمان هماهنگ کننده یعنی مرکز مدیریت مشترک انرژی و همچنین کمیسیون بین المللی هماهنگی آب فعال در زمینه تقسیم منابع آب، در تاشکند واقع است اما این دو سازمان فعالیت خود را هماهنگ نمی کنند.

در نتیجه کار تاسیسات آب دریاچه آرال توسط کمیسیون بین المللی هماهنگی آب بدون حضور کارشناسان انرژی تنظیم و تصویب و توسط کارشناسان انرژی بدون حضور کنندگان واحدهای آب اجرا می شود. در کمیسیون بین المللی هماهنگی آب و مرکز مدیریت مشترک انرژی متشکل از کارمندان ازبکستان است و منافع کشورهای بالا دست را در نظر نمی گیرند.

با آسیب دیدن منافع کشورهای پایین دست، با توجه به افزایش شدید نرخ سوخت، قرقیزستان و تاجیکستان از نیروگاههای برق در زمستان نیز به طور فعال استفاده می کنند.

گفتنی است، مخزن آب توخته گل در قرقیزستان در سال های آخر در زمینه تولید برق فعالیت می کند.

گفتنی است، اگر منابع آبی نیروگاه برق آبی توخته گل برای آبیاری کشورهای همسایه استفاده شود می توان از این بن بست بیرون آمد. ازبکستان در این زمینه 36 میلیون دلار، قزاقستان 31 میلیون دلار سود می برد. خسارت و هزینه قرقیزستان در سطح 35 میلیون دلار قرار می گیرد که توسط کشورهای دریافت کننده سود (قزاقستان، ازبکستان) به طور کامل تلافی می شد. ولی پیشبردی در این راستا وجود ندارد.

در حال حاضر در آسیای مرکزی یک شرایط باخت مشترک به وجود آمده است اگر چه زنگ مدیریت منابع آب در آسیای مرکزی از دیر وقت به صدا درآمده است. باید کشورهای برای حل این بحران بر سر میز مذاکره بیایند که راستا سخت پیش رو خواهد بود.

روسیه که خود از بهم خوردن توازن اکولوژی در آسیای مرکزی در پی خشک شدن دریاچه آرال ضرر می بیند، میان این کشورها میانجی گری کند. باید توجه داشت بهره برداری مشترک از منابع آب، زمین، انرژی و نیروی کار بین روسیه و کشورهای منطقه آسیای مرکزی یک امر واجب است.

ح